Leren en belonen Een paard iets leren, hoe doe je dat?

• Leren en belonen
• Belonen of straffen?
• Belonen met iets lekkers
• Belonen met rust
• Hulpen en aanwijzingen

Leren en belonen

Veel in onze omgang met paarden heeft te maken met het leren van bepaalde gedragingen aan het paard. Het inrijden van een paard wordt niet voor niets "be*leren*" genoemd, maar ook alle dagelijkse handelingen (zoals "voetje geven", aan het halster meelopen, "trailer laden", etc) zijn dingen die we een paard moeten leren.

"Leren" is niets anders dan het opnemen van een bepaald gedrag, gedrag dat de kans op onplezierige consequenties verlaagt en de kans op plezierige consequenties verhoogt.

Om te kunnen leren moet er een motivatie zijn. Belonen en/of straffen zijn dan ook noodzakelijke onderdelen van het leerproces. Zonder belonen en/of straffen is er geen motivatie en dus ook geen leerproces; de "uitkomst" is dan immers altijd hetzelfde, hoe je je ook gedraagt.

Belonen of straffen?

Uit allerlei psychologische experimenten is gebleken dat "belonen" over het algemeen beter werkt dan "straffen". Bij prooidieren zoals paarden is dit zelfs nog veel sterker dan bij roofdieren. Dit soort dieren associëren "straf" doorgaans eerder met de "uitdeler van de straf" dan met "de overtreding". Met andere woorden: Als je een paard een klap geeft omdat hij jou een duw geeft dan is de kans groter dat het paard de conclusie trekt dat jij iemand bent die hij beter kan vermijden, dan dat hij de conclusie trekt dat duwen niet mag. Straffen heeft praktisch altijd het gevolg dat het paard er niets van leert, behalve dan dat mensen "straf kunnen uitdelen" en dus onplezierige en onbetrouwbare wezens zijn. Belonen werkt veel beter, mits dat op de juiste manier wordt toegepast. Een beloning is iets dat door het paard als een "positief resultaat" wordt beoordeeld waardoor het paard wordt uitgenodigd het gewenste gedrag te gaan herhalen. Met de juiste beloning en timing, krijg je een paard dat actief en met een positieve mindset meedoet.

Belonen met iets lekkers

Beloningswaarde

Als beloning moet je iets vinden dat jouw paard ervaart als een beloning. Dat kan voor het ene paard een schijfje wortel of iets anders lekkers zijn, voor het andere paard heeft een lekkere krabbel in de manenkam een veel hogere beloningswaarde. Zoek uit wat voor JOUW paard een hoge beloningswaarde is.

Als je voer gebruikt, hoe lekkerder het aangeboden voedsel, hoe hoger de beloningswaarde! Maar hou ook rekening met de gezondheid van je paard. Alles waarin veel suiker zit, is slecht voor een paard (zie onze pagina over voeding).

Als je wilt belonen met voer, dan hoeft de hoeveelheid die je per keer geeft maar heel klein te zijn. Bijvoorbeeld een dun schijfje wortel, of 3 korrels gras- of kruidenbrok. Zelfs belonen met gras of hooi werkt voor sommige paarden prima, maar bij alles geldt: het betreffende paard moet het ervaren als een beloning! Een beloning voor de een, is dat niet voor de ander en ook per periode kan dat veranderen. Op momenten dat je paard helemaal opgaat in een heerlijke krabbel, dan werkt die heerlijke krabbel misschien veel beter dan een stom stukje wortel! Kijk naar je paard, zoek uit wat voor hem een echte beloning is. Als je voert, geef dan kleine beetjes. De voordelen van kleine beloningen zijn dat je je paard niet snel zult overvoeren, en dat het paard zo'n hap-slik-weg beloning zo op heeft, waardoor je meteen weer verder kunt trainen.

Dominantiewaarde

Voedsel heeft voor paarden naast een beloningswaarde ook een dominantiewaarde; het is iets waarmee je de rangorde kunt beïnvloeden. Als je voerbeloningen goed toepast dan benadruk je voortdurend, op een vriendelijke manier, je leiderschap. Onder andere omdat JIJ de voerbeloningen beheert. Jij besluit wanneer het paard een brokje/schijfje wortel krijgt als beloning en wanneer niet. En je zorgt er voor dat eventuele pogingen van het paard om het voer op te eisen of zelfs af te pakken, nóóit succesvol zijn(!).

Als je met voerbeloningen gaat werken, dan is ons advies: leer als oefening 1 aan het paard, dat het zich beleefd moet gedragen bij het aannemen van de voerbeloningen!

Beloningswindow

Een door de psychologie gehanteerd begrip is "beloningswindow". Dit is de tijdspanne waarin een beloning nog door het dier geassocieerd wordt met het gewenste gedrag. Het zal iedereen duidelijk zijn dat als je paard netjes zijn voetje optilt het geen zin heeft om hem daarvoor een uur later iets lekkers te geven: Het paard begrijpt dan niet dat het een beloning was voor iets dat hij een uur geleden heeft gedaan. Binnen wat voor termijn moet je dan wel belonen? Bij paarden blijkt het beloningswindow heel klein te zijn: ongeveer 3 seconden! Dat betekent dat een beloning altijd het gedrag versterkt dat het dier in de laatste drie seconden heeft getoond. In de praktijk is het dan ook heel moeilijk om met voedsel op de juiste manier te belonen; drie seconden zijn vaak alleen al nodig om de versnapering uit je jaszak te pakken en uit te delen.

Maar als je een "brigde" gebruikt, zoals een clicker of een aangeleerd woordje zoals YES, dan kun je juist heel exact het gedrag dat je wilt belonen markeren. Pas na de "bridge" (binnen een seconde op 5), geef je dan de daadwerkelijke voerbeloning. In onze webwinkel vind je het boek Denkwerk, hierin wordt clickertrainen goed uitgelegd. verschillende boeken die goed uitleggen wat clickertraining is en hoe je een goede start kunt maken met die manier van trainen.

Onbewust belonen

Ook al denk je niet dat je beloont met voer, is dat wel zo? Veel paarden krijgen weleens wortels of biks. Wanneer precies deel je die uit? Voer dat je verstrekt is altijd een beloning voor datgene dat het dier de laatste drie seconden heeft gedaan...

Op grotere stallen kun je altijd zien dat wanneer er gevoederd gaat worden dat de paarden zich raar gaan gedragen. De een gaat als een bezetene over de grond schrapen, de ander begint tegen de staldeur te schoppen, een ander begint als een bezetene rondjes te draaien. Dit is gedrag dat ooit toevallig is begonnen, het was iets dat het paard deed vlak voordat het voer kreeg. Het paard kreeg "ineens" voer en associeerde het laatste gedrag met het voer. De keer daarop dat het paard het voer hoorde aankomen begon het weer te schrapen, schoppen of rondjes te draaien, en inderdaad: even later arriveerde het voedsel weer! En al die paarden blijven hun "voedselritueel" uitvoeren omdat ze er heilig van overtuigd zijn dat ze door hun "kunstje" voedsel krijgen, en dat ze zonder dat ritueel zullen worden overgeslagen. Iets om over na te denken, welk gedrag beloon je graag? Wacht daarop en geef dan pas voer. Wat ons betreft is dat trouwens geen berg wortels of emmer biks.

Belonen met rust

In eerste instantie lijkt het raar, maar een gemakkelijk toe te passen "beloning" voor paarden is rust. En dat betekent niet dat je paard op vakantie moet, rust is al goed wanneer het voor een paar seconden is!

Als je verbaal communiceert met een dier, dan geef je even geen commando meer zodra het dier de gewenste reactie geeft. Stel dat je hond gaat zitten na je commando "ZIT!", en je zou doorgaan met "ZIT! ZIT! ZIT!" roepen terwijl hij net is gaan zitten... Dan zou de hond waarschijnlijk weer gaan staan en zoeken wat je dan wel bedoelt. Grote verwarring dus!

Communicatie met paarden gaat vaak op basis van lichaamstaal. Wat bij verbale communicatie zwijgen is, is bij fysieke communicatie het aannemen van een rustpositie. Je "zegt" daarmee even niets meer, om te laten weten dat je volkomen tevreden bent met de reactie van het paard. Zou je direct weer een nieuw commando geven, dan zou het paard niet begrijpen dat het de opdracht juist had uitgevoerd. Vandaar het geven van "rust", even een paar seconden geen nieuw commando meer.

Timing

Timing is bij het belonen van paarden van groot belang. Het beloningswindow is nou eenmaal heel klein: hoe sneller je rust geeft hoe beter de associatie met het gewenste gedrag wordt.

Hulpen en aanwijzingen

Communicatie met paarden gaat vaak op basis van fysieke aanwijzingen. Teugelhulpen, beenhulpen, het is allemaal fysieke communicatie.

Ook bij fysieke communicatie heb je een equivalent van "je mond houden" nodig: Het beëindigen van een hulp of aanwijzing is dan ook een vorm van "rust geven", en daarmee dus een signaal dat het paard de gewenste reactie gaf. Dat is hoe je een paard leert een bepaald gedrag te vertonen op jouw hulpen of aanwijzingen. Zie ook onze pagina over Wijken voor druk.

Helaas zie je echter maar al te vaak dat mensen niet ophouden met het geven van hulpen of aanwijzingen wanneer het paard precies doet wat ze willen. De meeste mensen voelen feilloos aan wat ze moeten doen wanneer ze een verbale (gesproken) hulp geven, maar zodra het lichaamstaal is weten ze het niet meer.

Kijk eens naar het volgende voorbeeld: Stel dat je een jong hondje wilt leren zitten. Je houdt iets lekkers boven zijn neus en hoopt dat het hondje daardoor vanzelf gaat zitten om beter naar het lekkers te kunnen kijken. Ondertussen zeg je duidelijk een paar keer "Zit!". Ineens gebeurt er wat je hoopte: het hondje gaat zitten! Zodra het hondje eenmaal zit... (maak de juiste keus):

Iedereen zal dit (hopelijk) een flauw vraagstuk vinden en voor B kiezen.

Maar is het nog steeds duidelijk als we het verbale commando "zit" ineens verruilen voor een hulp of fysieke aanwijzing? Stel dat je je paard wilt laten draven. Je drijft aan, je paard begint met draven, en wat doen veel mensen? Juist, ze gaan door met aandrijven... Of je wilt je paard longeren en wil dat hij gaat galopperen. Als hij galoppeert zou je "rust" moeten geven, op moeten houden met "roepen". Maar wat doen veel mensen? Ze houden niet de longeerzweep stil maar blijven voortdurend "aanwijzingen" geven. Voor een paard is dit net zo verwarrend als wanneer je tegen een hond die braaf is gaan zitten "ZIT!!!" blijft roepen...

Veel mensen geven wel de juiste hulpen of aanwijzingen, maar houden er op het verkeerde moment mee op. Of houden er helemaal niet mee op. De beloning komt dus op het verkeerde moment of blijft domweg achterwege. En het paard leert helemaal niets, behalve dan dat het doof wordt voor de betreffende hulp of aanwijzing, want "het betekent blijkbaar niets, het is gewoon iets dat die persoon voortdurend doet". En zo is er steeds meer "hulp" of aanwijzing nodig om het paard te laten doen wat je wilt...

De oplossing zit hem in de beloning. De juiste soort beloning, gegeven met de juiste timing... *Rust, onmiddellijk na het gewenste gedrag! *Wanneer je dit consequent toepast kun je een paard nagenoeg alles leren. Van rijtechnische vaardigheden, het voor je uit de trailer inlopen, tot het afleren van angstig gedrag.