Heeft je paard het koud? Waarom je paard het niet koud hoeft te hebben
Deze informatie is een uittreksel uit het boek "Paard Natuurlijk"
- Hoe blijven paarden warm?
- Zweten, gevaarlijk of niet?
- Dekens, nodig of niet?
- Help, mijn paard heeft het koud!
- Veelgestelde vragen
Onze paarden (een draver, twee arabieren, een draver-arabier, en twee veulens) hebben een relatief korte dunne vacht, ook in de winter. Wij hebben een schuilstal (zie ook ons artikel over natuurlijke huisvesting) maar groot was onze verbazing toen we merkten dat ze 's nachts vrijwillig in de gure oostenwind gingen staan. De inloopstal is in de zomer geliefd als het erg warm is en nu blijven ze buiten.. Als ze het koud hebben gaan ze echt wel naar binnen, maar ze bleken het gewoon niet koud te hebben! Hoe kan dat?
Hoe blijven paarden warm?
De uitleg hieronder is een vertaling en beknopte samenvatting van het uitgebreide (Engelstalige) artikel "How horses keep warm". Het is beslist de moeite waard om het originele uitgebreide artikel te lezen.
Hoe goed kunnen paarden tegen de koude, en hoe doen ze dat? Het komt neer op drie A's: Aanpassing, Acclimatisatie, Acclimatisering.
Aanpassing
Paarden zijn geëvolueerd in een veel kouder klimaat dan de mens. Het menselijk lichaam is gebouwd om warmte snel te kunnen afstaan, het lichaam van het paard is gemaakt om warmte te produceren en vast te houden. Een aantal opvallende aanpassingen zijn: Het enorme spijsverteringsgestel van het paard, uitgerust om zeer vezelrijk voedsel te verteren, produceert een enorme hoeveelheid warmte. (Zie ook Natuurlijke Voeding voor meer informatie daarover).
Het paard heeft een groot relatief rond lichaam, met een grotere inhoud/oppervlakte verhouding dan dat van de mens, en raakt dus per kilo lichaamsgewicht veel minder warmte kwijt dan wij. Maar ook de ledematen van het paard zijn heel fraai aangepast aan de koude: De benen van een paard bevatten veel minder spieren dan die van de mens, dus de benen hebben veel minder bloed nodig en koelen het bloed dus ook minder af. Vanwege het lagere metabolisme in de benen hebben de cellen in de benen ook minder moeite met lagere temperaturen. Menselijke tenen "bevriezen" vrij snel, maar paarden hebben zelden bevroren benen! Onze neuzen zijn meer gemaakt om de lucht te filteren dan om ze op te warmen, maar paardeneuzen zijn speciaal uitgerust om de lucht op te warmen. Paarden verliezen dan ook weinig warmte via de longen.
Acclimatisatie
Als de aanpassing of acclimatisering onvoldoende blijkt heeft het paard een heel scala aan "noodvoorzieningen" om snel de lichaamstemperatuur omhoog te krijgen.
- Bibberen (of rillen). Bibberen is niets anders dan snel opeenvolgende spiercontracties. Spiergebruik produceert veel warmte, en met hun enorme spiermassa's zijn paarden uitstekende "bibberaars". Ze kunnen dit makkelijker en efficiënter dan de mens.
- Countercurrent heat exchange. Normaal gesproken stroomt het bloed vlak onder de huid alvorens naar de longen te gaan. Tijdens koud weer echter worden de bloedvaten vlak onder de huid afgesloten en stroomt het bloed dieper door de huid, de teruggaande bloedstroom wordt bovendien omgeleid en stroomt om de slagaderen heen (waardoor het bloed stroomt dat uit het hart komt). Het gevolg is dat het terugkerende bloed eerst wordt opgewarmd alvorens het terug gaat naar hart en longen.
- Pilo-erection. Het paard zet (soms bijna onzichtbaar) de vachtharen ietwat rechtop, zodat ze meer isolerende lucht omsluiten.
- Circulation shunts. Om de benen tegen bevriezing te beschermen, en tegelijkertijd het warmteverlies te beperken, kan het paard het bloed van de slagaderen rechtstreeks naar de aderen laten terugstromen. De lichaamscellen in de benen krijgen dan tijdelijk geen voeding meer (een paard kan dat doen omdat er in de benen zelf nauwelijks spieren zitten), het bloed wordt dan alleen gebruikt om de benen op te warmen, en zodra de benen weer warm genoeg zijn stroomt het bloed weer gewoon via de haarvaten.
- Verhoogd metabolisme. Blijft het koud, dan produceert het paard meer cortisol, de bloeddruk, hartslag, en algeheel metabolisme gaat omhoog.
Acclimatisering
De hierboven beschreven noodvoorzieningen werken prachtig, maar kosten veel energie. Voor de langere termijn (het winterseizoen) treft het paard andere maatregelen. In de herfst maakt het paard een wintervacht, die in dikte wordt aangepast aan het temperatuurverloop. Deze wintervacht kan tot midden December nog worden aangepast aan de heersende temperaturen.
De wintervacht van een paard overtreft onze beste winterkleding! Er zitten verschillende soorten haren in de vacht: Fijne haren om te isoleren, stugge haren om de fijnere isoleerharen overeind te houden, haren om de regen te weren. Een paard waarbij de structuur van de vacht niet door borstelen wordt verwoest, en waarbij de vetlaag niet door shampoos en dergelijke wordt weggespoeld, is zeer goed bestand tegen regen en zorgt ervoor dat de huid altijd droog blijft.
Wanneer de temperatuur omlaag gaat krijgt het paard meer honger. Hij gaat een isolerend vetlaagje opbouwen, en bovendien gaat zijn metabolisme langzaam omhoog.
Het resultaat is een juweeltje van temperatuurregulatie: Het paard gaat meer warmte produceren en bouwt tegelijkertijd een paar extra lagen isolatie.
Zweten, gevaarlijk of niet?
Een hardnekkig misverstand is dat paarden kou vatten als ze bezweet de wei op gaan. Waarom is dat een misverstand en hoe is dit misverstand de wereld in gekomen?
Om dit goed te kunnen uitleggen is het nodig om stil te staan bij enkele natuurkundige feiten:
- Iets dat nat is is nog niet per definitie koud. Kou ontstaat pas wanneer een vloeistof overgaat in een gas; verdamping dus.
- Verdamping gaat sneller wanneer er een luchtstroom is. Denk aan wasgoed dat sneller droogt wanneer er een windje staat.
- Iets dat nat is maar niet kan verdampen koelt niet af.
- Drogen kan op verschillende manieren: Dit kan door verdamping maar ook door het afvoeren van het water. Wanneer je een handdoek gebruikt droog je ook, maar zonder de afkoeling die je zou krijgen wanneer je droogt door verdamping.
- Vocht heeft de neiging zich te verplaatsen naar nauwe ruimten. Zo drogen handdoeken omdat het vocht tussen de draadjes van de stof kruipt. We noemen dit de capillaire werking. Vacht heeft ook een capillaire werking: De nauwe ruimten tussen de haartjes zuigen vocht op.
Ok, wat heeft dit met paarden te maken? Nee, wacht nou even, laten we eerst eens kijken wat er gebeurt als wij mensen bezweet buiten gaan rondlopen:
Onze huid is nat en door de wind wordt onze huid gedroogd. De drogende factor is hier dus verdamping, en verdamping zorgt voor afkoeling. Als wij mensen nat buiten staan koelen we in een rap tempo af. Die afkoeling gaat zo snel dat we kou kunnen vatten.
Nu eindelijk naar de paarden. Wat gebeurt er als een paard zweet?
Als een paard zweet wordt allereerst de huid nat. Aangezien de huid niet bloot is vindt er nog geen rechtstreekse verdamping en dus afkoeling plaats. In plaats daarvan wordt het zweet door de capillaire werking van de vacht naar buiten getransporteerd. Het is aan de buitenkant van de vacht waar de verdamping en dus de afkoeling plaatsvindt.
Wat gebeurt er nu wanneer we een bezweet paard "zomaar" buiten neerzetten?
Zolang het paard het nog te warm heeft zal hij blijven zweten. Zolang je het te warm hebt kan zweten geen kwaad; mensen worden ook niet ziek als ze uit de sauna komen en in de vrieskou gaan staan.
Na een tijdje heeft het paard het echter niet meer te warm en houdt dus op met zweten. Wat er dan gebeurt is totaal verschillend van wat er bij mensen gebeurt: De huid droogt dan op, maar niet door de verdamping maar door de capillaire werking van de vacht. Die zuigt het zweet op (zoals een handdoek je opdroogt, dus zonder afkoeling) en het zweet verdampt aan de buitenkant van de vacht. Omdat we te maken hebben met verdamping koelt het daar natuurlijk wel af, maar dat is aan de buitenkant van de vacht en hierdoor koelt het paard wel af maar veel langzamer dan een mens.
Alle voorzorgen om paarden te beschermen tegen te snelle afkoeling zijn dan ook gebaseerd op antropomorfisme: Omdat wij mensen er last van krijgen als we zonder kleding bezweet in de wind gaan staan, denken we dat dit dus ook wel voor paarden zal gelden. Maar bij een paard werkt het dus heel anders, die heeft zijn vacht.
Dat paarden kunnen zweten is niet zo vanzelfsprekend: De meeste dieren kunnen niet zweten! (honden, katten, konijnen, etc.) Het paard is blijkbaar speciaal geëvolueerd om te kunnen zweten en het is dan ook tamelijk merkwaardig om te veronderstellen dat hij daar niet tegen zou kunnen!
Dit gebrek aan natuurkundig inzicht en het daaruit volgende antropomorfisme doet mensen besluiten om dan maar een deken op het paard te leggen en daarmee de fantastische temperatuurregulatie van het paard te saboteren... En dat brengt ons op het volgende onderwerp.
Dekens, nodig of niet?
Het is op grote schaal gebruikelijk om paarden van een deken te voorzien. Maar, zoals al vaker is gebleken: dat iedereen het doet wil nog niet zeggen dat het goed is! De paardendekenleveranciers varen er wel bij, maar heeft het voor het paard wel enig nut?
Winterdekens
Zoals hierboven beschreven, paarden passen zich aan het winterseizoen aan. De dikte van de wintervacht, alsmede de regulatie van zijn metabolisme, zijn afhankelijk van de temperatuur. Krijgt het paard het niet koud, dan blijft de wintervacht dun en blijft de "zomerthermostaat" aan.
Leg je in de herfst een deken op je paard dan zal het paard zich acclimatiseren aan de deken, en helpt de deken niet om het paard in de winter warm te houden!
Enkele nadelen van dekens zijn:
- Dekens zijn doorgaans niet iets "extra's" ten opzichte van de wintervacht maar komen in plaats van de dikte van de wintervacht. Het paard calculeert de deken gewoon in tijdens het aanmaken van de wintervacht, en heeft dus niets "extra's" aan de deken.
- De vacht van het paard heeft een warmteregulerend vermogen en wordt zowel voor de langere termijn (wintervacht) als op de kortere termijn (haren overeind zetten) aangepast aan de weersomstandigheden. Een deken is echter niet zelfaanpassend; je berooft het paard van zijn warmteregulatie als je een deken gebruikt.
- Het paard kan zijn vacht niet meer goed opzetten als hij het koud krijgt omdat de deken de vacht platgedrukt houdt. Het paard kan het dus koud krijgen DOOR de deken!
- Het paard kan niet meer rollen. Rollen heeft een functie: zand e.d. verwijderen eventuele parasieten van de huid. Met een deken om kan het paard wel rollen maar het beoogde doel wordt niet gerealiseerd omdat de huid is afgeschermd.
- Het is aangetoond dat dekens het immuunsysteem van het paard verzwakken. Paarden met dekens krijgen vaker (huid)ziekten dan paarden zonder dekens.
Sommige mensen geven het paard juist een deken om de wintervacht tegen te gaan. Ze vinden een wintervacht niet zo mooi, zijn bang dat een ondeskundige dressuur-jury bij gebrek aan inzicht minpunten in rekening brengt omdat hun paard een gezonde vacht heeft of ze vinden de wintervacht lastig omdat het paard tijdens intensief rijden bezweet raakt. Dit laatste argument hebben we echter al afdoende bestreden: aangezien het geen kwaad kan dat het paard bezweet rondloopt hoef je ook niks te doen om het zweten tegen te gaan. Wij persoonlijk vinden een paard met een mooie wollige wintervacht ontzettend mooi en vinden een geschoren paard er heel aangetast uitzien. Dat is een kwestie van smaak maar zeker ook van gewenning. Zou het niet mooi zijn als we qua modebeeld het comfort van het paard voorop zetten en zijn natuur in zijn waarde laten?
Zweetdekens
Zelf heb ik bij mijn paard Jack een tijdje een wollen zweetdeken gebruikt als hij bezweet was. Het werkte fantastisch, de deken zelf bleef nagenoeg droog, en aan de buitenkant van de deken ontstonden er allemaal kleine pareltjes vocht. Zo stond ik daar een keer geboeid naar te kijken, me af te vragen hoe dit werkte... tot ineens de absurde waarheid tot me doordrong... HOE werkt zo'n deken? De vezels hebben een capillaire werking, ze transporteren het vocht naar buiten, en dat vocht condenseert zodra het in aanraking komt met de koele buitenlucht. Daarom blijft het van onderen droog en wordt het aan de buitenkant nat. En van wat voor fantastisch high-tech materiaal is zo'n geweldige deken nou gemaakt? Nou, gewoon van wol... En wol is... de vacht van een dier! Niet van een paard, maar van een ander graasdier... Eh, wacht even, als schapenhaar een capillaire werking heeft, zou paardenhaar dat dan misschien ook hebben?
De keer daarop heb ik de zweetdeken weggelaten, en nauwlettend in de gaten gehouden wat er gebeurde... Inderdaad, de vacht van het -goed uitgestapte- paard is nat van het zweet... AAN DE BUITENKANT! De huid zelf is na het uitstappen droog!
Ongemerkt was ik ook hier weer het slachtoffer geworden van antropomorfisme: "Als IK bezweet buiten ga staan zonder jas aan word ik ziek, dus dat zal bij een paard ook wel zo zijn." Nee dus, om verschillende redenen: Als IK bezweet raak wordt mijn huid nat, en tijdens het verdampen van het zweet wordt mijn huid rechtstreeks en in rap tempo afgekoeld. Als mijn paard bezweet raakt wordt het zweet door de capillaire werking van zijn eigen vacht naar buiten getransporteerd, en verdampt aan de buitenkant van de vacht. Zodra het paard het niet meer warm heeft houdt de zweetproductie op, de huid droogt zeer snel, maar niet door afkoelende verdamping zoals bij mij, maar door de capillaire werking. Dat de vacht aan de buitenkant nog nat is is net zo erg als wanneer mijn jas aan de buitenkant nat is. Niet dus...
Mensen en paarden zijn op dit gebied dus absoluut niet vergelijkbaar, behalve als je je realiseert dat een paard zijn high-tech jas nou eenmaal al aan heeft.
Een paard is een vluchtdier. In al die duizenden generaties heeft het paard weten te overleven dankzij zijn vermogen om snel te kunnen vluchten. Het zou toch al te gek zijn als een paard, dankzij een enorme sprint, juist met succes is ontsnapt aan een roofdier, en dan vervolgens... dood gaat omdat het tijdens de succesvolle ontsnapping bezweet is geraakt en een fataal koudje opliep... Het zou een ongelooflijke evolutionaire blunder zijn geweest als het paard wel kan rennen en zweten maar er niet tegen kan om vervolgens bezweet rond te lopen.
Maar wij scheren de vacht van het paard af, en leggen er vervolgens de vacht van een schaap op. En waarom? Nou gewoon, omdat iedereen dat doet... Wie is er nou gek?
En dan komen we weer terug op de winterdekens, die worden gebruikt om de wintervacht tegen te gaan, de wintervacht die ongewenst is omdat het paard dan makkelijker bezweet raakt, en dat weer lastig is omdat we er heilig van overtuigd zijn dat het paard ziek wordt als hij bezweet rond loopt... Antropomorfisme ten top...
Onze paarden gaan dus goed uitgestapt maar bezweet en wel, hup, de wei op! Ze kunnen de inloopstal ingaan als ze denken dat ze het koud krijgen, maar dat doen ze niet. In plaats daarvan zoeken ze een zanderige plek op, gaan even fanatiek rollen, het zand neemt de overmaat aan vocht en zout op, het zand dat aan het paard blijft
kleven droogt op, valt eraf, en neemt daarbij het zout uit het zweet mee. De volgende dag hebben we dan weer een schoon paard, waar geen spoortje ingedroogd zweet (is eigenlijk zout) meer op te bekennen is.
Is het nog nodig om te zeggen dat onze eigen paarden nooit ziek zijn geworden of spierpijn hebben gekregen nadat we ze nat de wei op hebben gezet?
Dekens? Wij doen er niet meer aan... de vacht van een paard is een fantastisch zelfregulerende deken.
Help, mijn paard heeft het koud!
Ok, je bedoelt waarschijnlijk dat je je paard hebt zien bibberen. Allereerst: dit is geen reden voor paniek. Bibberen is een normale en efficiente manier om extra warmte te produceren. Bij de mens is bibberen het laatste stadium voor we onderkoeld raken en daarom vinden we het zo alarmerend. Een paard heeft echter nog een hele trukendoos om warmte te produceren (zie boven) dus als hij eens een keer aan het bibberen is betekent dat niet dat je onmiddellijk moet ingrijpen. Zorg dat hij veel ruwvoer kan eten, daar wordt hij warm van.
Wanneer bibbert je paard? Grote kans dat dit in september/oktober is, tijdens de eerste koudere en natte dagen die de voorbode zijn van de naderende winter. Het is volkomen normaal dat je paard het dan een tijdje koud heeft, ook onze eigen paarden staan dan te bibberen in de regen. Het is verleidelijk om er dan een deken op te gooien, maar doe dit niet! Het is namelijk nodig dat je paard het in die periode koud krijgt, het is die kou die het paard prikkelt tot het aanmaken van een wintervacht, voor het omzetten van het metabolisme in de "winterstand". Net als dat wij het na de zomer koud moeten krijgen om te besluiten dat we voortaan maar weer eens een jas aan gaan doen als we naar buiten gaan en dat het tijd wordt om de CV maar weer eens in te schakelen.
Als je je paard in deze periode een deken omdoet dan wordt de deken als het ware "ingecalculeerd" bij het aanmaken van de wintervacht; de wintervacht wordt dan dus minder dik als compensatie voor de deken, en het uiteindelijke effect is dat je aan de deken niets meer hebt als het eenmaal winter wordt. Je kan het vergelijken met mensen die binnenshuis een jas aandoen en dan niets extra's meer hebben als ze naar buiten gaan en vervolgens kou vatten, ondanks de jas...
Wij leggen dus geen deken om in deze eerste periode van het najaar en nadat deze eerste periode voorbij is zien we ze de hele winter niet meer bibberen! Ook niet tijdens de strengste koude, en dat zonder deken!
Wat wel heel belangrijk is als het paard het koud heeft, is kijken naar de voeding van je paard. Zoals hierboven uitgelegd is het enorme spijsverteringsgestel van paarden de belangrijkste warmtebron in het lichaam, maar die kachel werkt alleen wanneer het spijsverteringsgestel hard aan het werk is. Voor een paard is een voortdurende aanvoer van ruwvoer noodzakelijk. Bij het voeren van fastfood zoals "krachtvoer" (zie ook ons artikel over natuurlijke voeding) hoeft het spijsverteringsgestel nauwelijks inspanning te leveren en produceert dan ook nauwelijks warmte. Je paard heeft niets aan krachtvoer voor zijn warmte!
In ons boek "Paard Natuurlijk" kun je lezen hoe je op een meer paardgerichte manier kunt zorgen dat je paard het niet te koud krijgt.
| Er ligt nog niets in je winkelwagen. |
Veelgestelde vragen
Mijn paard heeft een hele dikke vacht en het duurt dan ook vreselijk lang voordat hij opdroogt als hij bezweet is. Kan dat geen kwaad?
Geef je paard een droge zandplek om in te rollen na het rijden zodat het zweet er na het opdrogen met het zand weer afvalt en het paard geen vieze plakkerige vacht overhoudt die hij vervolgens niet meer mooi kan opzetten als hij het koud krijgt. Voor afkoeling tijdens het drogen na het zweten hoef je niet bang te zijn, als het lang duurt voordat de vacht opdroogt betekent dit logischerwijs dat de verdamping van het zweet erg langzaam gaat. Aangezien het de verdamping is die voor afkoeling zorgt betekent dit dat er ook weinig afkoeling is.
Ik heb in de winter gezien dat er sneeuw blijft liggen op de vacht van mijn paard. Krijgt hij het nu niet vreselijk koud?
Bedenk eerst eens waarom de sneeuw niet smelt: Dit komt doordat de vacht aan de buitenkant zo koud is dat de sneeuw blijft liggen. Dat de vacht aan de buitenkant zo koud is is nou juist het bewijs dat je paard weinig warmte verliest! Als er warmte vanuit je paard naar buiten zou weglekken dan zou de vacht aan de buitenkant warm worden en zou de sneeuw dus smelten. Vergelijk dit met je eigen lichaam: Smelt de sneeuw sneller op de mouw van je jas of op je hand? Op welke plaats voelt het het koudste aan?
Ik wil niet dat mijn paard het koud krijgt en dus zet ik hem eerst in de wind zodat hij snel opdroogt. Is dit een goed idee?
Nee. Als je je paard snel laat opdrogen betekent dit dat het zweet snel verdampt, en snelle verdamping zorgt voor meer afkoeling. Hoe langzamer je paard opdroogt, hoe minder warmte hij verliest.
Ik heb net een paard gekocht maar die heeft bij de vorige eigenaar een deken opgekregen. Het is nu winter maar ik wil die onzin niet. Wat nu?
Helaas kun je er nu weinig aan doen. Een paard moet vanaf de zomer acclimatiseren aan de winter, is dat niet gebeurd dan kun je niet halverwege de winter ineens de deken weglaten. Vanaf december kunnen paarden ook niets meer veranderen aan de wintervacht, dan zijn ze onderhuids al weer met de voorbereidingen voor de zomervacht bezig.
Reacties
