Steeds vaker zie je ze: mensen die met een bitloze optoming op hun paard rijden. Kan dat wel verantwoord? Hebben die mensen toevallig een supermak paard, of is er iets anders aan de hand?
- Waarom bitloos?
- Bitloze optomingen
- Mechanische hackamore
- Overstap naar bitloos
- Plaatsing neusriem
- Bitloze instructie
- Veelgestelde vragen
- Onze eigen ervaringen
- Bronvermeldingen
Voorwoord
Deze pagina hebben wij begin 2005 al op Paard Natuurlijk geplaatst, de pagina is nog steeds actueel maar we zijn verheugd te kunnen vertellen dat sinds het verschijnen van deze pagina het bitloze rijden hele grote sprongen vooruit heeft gemaakt. Inmiddels hebben talloze mensen in de praktijk bewezen dat het, met de juiste manier van aanpak, heel erg goed te doen is om bitloos te rijden met paarden. In ontzettend veel gevallen gaat het zelfs direct al veel beter dan met bit (na het lezen van dit door Professor Dr. W. R. Cook geschreven boek "Metaal in de Mond" zul je volledig begrijpen waarom!). Mensen hebben bijzonder goede resultaten geboekt met hete, niet te houden, stressvolle volbloeden maar ook met drammerige, zichzelf sterk makende koudbloeden en alles wat daar tussen in zit. Onder het zadel en voor de kar, recreatief én in de sport.
Waarom bitloos?
Misschien moeten we de vraag eerst eens omkeren: Waarvoor hebben we een bit nodig?
Communicatie
Om niet als een willoze passagier op de rug van het paard te zitten hebben we een communicatiemiddel nodig: we zullen het paard onze wensen ten aanzien van de te kiezen richting en snelheid kenbaar moeten kunnen maken.
Voor deze broodnodige communicatie zijn in de loop der eeuwen talloze methoden bedacht, varierend van lichaamstaal, stemcommando's, diverse bitloze oplossingen, tot natuurlijk uiteindelijk het bit in al zijn varianten. Is het een beter dan het ander? Zolang het om communicatie gaat eigenlijk niet, net zo min als dat Nederlands meer of minder geschikt zou zijn voor communicatie dan Engels, of zelfs gebarentaal. Zolang beide partijen dezelfde taal beheersen gaat alles prima.
De voorbeelden dat elke taal geschikt kan zijn om met het paard te communiceren zijn talrijk. Er zijn vele mensen die fijntjes kunnen demonstreren dat ze zonder mechanische hulpmiddelen niet alleen op hun paard kunnen rijden maar zelfs tot hoge-school-kunstjes in staat zijn, zoals de piaffe op een paard zonder enige optoming.
Dwangmiddelen
Communicatie ok, maar wat nou "als hij niet meewerkt?"
Zeker in deze moderne tijd zijn we eraan gewend geraakt dat we alles onder controle hebben. Het is ondenkbaar dat je in de auto op de rem trapt maar dat het ding niet thuis geeft, en als het je overkomt blijkt het een zeer beangstigende ervaring te zijn. Zaken die zich aan onze controle kunnen ontsnappen boezemen ons enorme angst in: "verlies van controle" is voor de meeste mensen het meest angstwekkende wat ze kan overkomen.
Behoud van controle is dus essentieel. Om de controle te kunnen behouden vervallen we, door allerlei psychologische en evolutionaire achtergronden, al snel in het willen toepassen van "dwang". Het bit lijkt daartoe het geëigende middel te zijn, en de commercie springt hierop gretig in, getuige het assortiment aan bitten wat je in de gemiddelde ruitersportzaak aantreft. De meeste bitten zijn voorzien van "controleverhogende" aanpassingen, zoals hefbomen en dergelijke.
Paarden zijn echter geen dieren die zich gemakkelijk overgeven aan dwang; ze blijken, eveneens door evolutionaire achtergronden, lijnrecht tegen dwang te willen ingaan. Dat talloze paarden zich aan de controle van het bit weten te onttrekken is bovendien ook geen geheim meer. De vraag is dan ook of het bit, toegepast als dwangmiddel, wel voldoet. En als het bit zo slecht als dwangmiddel werkt, moet je het dan nog wel gebruiken om je rijtechnische problemen op te lossen?
Inmiddels is gebleken dat je rijtechnische problemen beter op andere manieren kan oplossen dan met dwangmiddelen. Op onze pagina over desensibilisatie staat hoe je het vluchtgedrag van je paard kan verminderen, en op onze pagina's over wijken-voor-druk en de One Rein Stop staan wat ideetjes over hoe je je paard leert "te gehoorzamen" en zelfs in panieksituaties tot stoppen kan bewegen. Zonder bit.
En nee, wij (auteurs van dit artikel) hebben geen makkelijk praten. We hebben een draver die van de renbaan komt en met een bit niet of nauwelijks was te stoppen, onze andere paarden zijn vluchtachtige arabieren en of kruisingen van beide. Deze paardenstoppen betrouwbaarder op een halster dan op een bit, hoe dit werkt kun je lezen op onze pagina over de One Rein Stop.
Nadelen van het bit
Goed, het kan dus wel zonder bit, maar waarom zou je zonder bit gaan rijden?
Met wat riempjes kun je voorkomen dat je paard zijn mond open doet om au te zeggen... Het wordt positief gevonden als een paard "schuimt". Een paard zal van nature echter geen speeksel produceren tijdens de beweging: Wij vinden het dan ook geen gezicht als je op een kwijlend paard rijdt. Al met al zijn er nogal wat problemen die worden geassocieerd met het bit. We hebben er slechts een paar genoemd, in de literatuur wordt ook de negatieve invloed van het bit beschreven op andere delen van het spijsverteringsgestel zoals de maag. Voor ons genoeg redenen om iets, waarvan het nut toch al is achterhaald, vaarwel te zeggen. Meer weten over hetgeen een bit met het paard doet? Wij kunnen je dit door Professor Dr. W. R. Cook geschreven boek "Metaal in de Mond" van harte aanbevelen. Bitloos rijden mag zich, om begrijpelijke redenen, in een toenemende populariteit verheugen. Terwijl de populariteit toeneemt gaat het aantal verschillende soorten bitloze optomingen in gelijke tred mee omhoog. Als je besloten hebt dat je, vanwege de nadelen van het bit, geen bit (meer) wilt gebruiken, welke optoming moet je dan kiezen? Er zijn globaal gezien twee soorten bitloze optomingen: de communicatiemiddelen en de dwangmiddelen. Als we een kijkje nemen naar de bitloze optomingen die zijn ontworpen als communicatiemiddel dan blijkt dat ze niet zoveel uiteen lopen (zie ook onze test: Bitloze Optomingen). Niet zo verwonderlijk eigenlijk: als het om communicatie gaat is het maar net hoe je de taal tussen jou en je paard hebt afgesproken. Zo kun je je paard leren dat "trekken aan de linkerteugel" betekent dat hij rechtsaf moet gaan. Als dat de afspraak is tussen jou en je paard en het goed werkt, waarom dan niet? Op deze manier kun je ieder communicatiemiddel gebruiken, want het communicatiemiddel is ondergeschikt geworden aan de afspraken die je met je paard maakt. Onze eigen ervaring is dat, wanneer je eenmaal het pad van de dwangmiddelen hebt verlaten, je sowieso minder afhankelijk bent van de optoming. Paarden blijken dan te reageren op meer subtiele signalen, waardoor het soms lijkt alsof je paard je gedachten kan lezen en al reageert voordat je daadwerkelijk een "teugelhulp" geeft. Zo ontdekken veel ruiters tot hun verrassing dat de overstap van halster naar een touwtje om de nek totaal niets voorstelt en het paard als vanouds reageert op precies dezelfde teugelhulpen. Zo kunnen wij onze paarden met elke bitloze optoming rijden zonder eigenlijk een verschil te ontdekken. Je kan een vreselijk dure bitloze optoming kopen die met veel commerciële tam-tam op de markt wordt gebracht, en daar is niets mis mee. Verwacht er echter geen magische resultaten van, een goedkoop zelfgeknoopt halstertje voldoet vaak evengoed. We raden zelfs aan om zelf je halster te knopen; op die manier kun je het halster geheel naar eigen smaak vormgeven en last-but-not-least precies op maat maken. Een stalhalster voldoet vaak minder goed door het gewicht, de stugge constructie en de vele metalen onderdelen die storende signalen doorgeven. Generaliserend zouden we willen zeggen: hoe lichter en eenvoudiger de constructie, hoe beter het werkt. We hebben verscheidene rijhalsters uit de categorie "communicatiemiddelen" onderzocht; het artikel heet Bitloze Optomingen. Heb je weleens geprobeerd om een spijker uit hout te trekken met je blote handen? Dat lukt niet! Pak er een hefboom bij (de gespleten kant aan de achterkant van een hamer) en hupsakee die spijker eruit, dat is een fluitje van een cent! Dat is het verschil tussen zonder en met hefboom. De krachten op het paardenhoofd (de spijker) zijn heel hoog terwijl het voor de hand aan de teugel (of op de steel van de hamer) hartstikke licht aanvoelt. Nog even speciale aandacht voor de hackamore. Een mechanische hackamore met hefboom (een hefboom krijg je door scharen maar ook door de 'cirkel/bloem'!) is niet paardvriendelijk en wij vinden dit geen acceptabele bitloze optoming. Dit is een hoofdstel dat niet gebaseerd is op communicatie maar op dwang. Als je met zo'n optoming rijdt omdat het anders nog niet goed gaat, dan is het echt belangrijk om weer terug te gaan naar de basis: grondwerk, onderlinge verstandhouding en communicatie verfijnen. Door de hefboom aan het hoofdstel, werkt de kracht van de ruiter vele malen sterker in. Het probleem is dat je het dan zelf niet eens in de gaten hebt. Heb je weleens geprobeerd om een spijker uit hout te trekken met je blote handen? Dat lukt niet! Pak er een hefboom bij (de gespleten kant aan de achterkant van een hamer) en hupsakee die spijker is er zo uit, fluitje van een cent. Dat is het verschil tussen zonder en met hefboom. De krachten op het paardenhoofd (de spijker) zijn heel hoog terwijl het voor de hand aan de teugel (of op de steel van de hamer) hartstikke licht aanvoelt. De hefboom van de de mechanische hackamore zet een trekkende kracht op de teugel om in een roterende kracht op het hoofdstel. Het paard krijgt grote druk helemaal rondom op zijn neus en de riem achter de oren wordt ook aangetrokken. En dat alles met een hefboom dus zelf voel je niet eens hoeveel druk je zet. Houd dit in je achterhoofd als je verderop in dit artikel een schedel van een paardenhoofd ziet. Het valt op dat het neusbotje heel erg dun en kwetsbaar is... Als je paard je lief is, zorg je dus dat je het paard gewoon goed genoeg traint dat rijden met hefbomen niet nodig is. Je kunt met de juiste training namelijk ook vederlicht op hoofdstel zonder gemene hefbomen rijden. Het hangt een beetje van je voormalige rijstijl af of je onmiddellijk kunt overstappen op een bitloze optoming of dat er eerst enige "omscholing" nodig is, voor zowel ruiter als paard. Belangrijk is dat je paard heeft geleerd te wijken voor druk, want dit is waar het rijden met een bitloze optoming op is gebaseerd. Lees voor de zekerheid even ons artikel over wijken-voor-druk. Een absolute aanrader is om je paard vervolgens de one-rein-stop te leren. Dit is je noodrem, niet alleen nuttig voor paarden die met een bit worden gereden, maar essentieel voor wie bitloos wil gaan rijden. Het is deze manier van stoppen waarmee we de grootste renmaniakken veilig tot stoppen weten te bewegen. Zie ons artikel over de One Rein Stop. Een goede voorbereiding voor het bitloos rijden bestaat uit het volgen van een of andere natural horsemanship cursus. Bij de meesten zit het bitloos rijden in het programma (bij de meeste stromingen mag je pas een bit gaan gebruiken als je het bit niet meer nodig hebt om je paard in bedwang te kunnen houden, dus er wordt begonnen met bitloos rijden). Zelf hebben we goede ervaringen met Parelli Natural Horsemanship maar er zijn natuurlijk ook nog andere goede methoden. Een paar verschillen ten opzichte van het rijden met een bit: Het is aan te raden om een nieuwe optoming eerst uit te proberen in een gesloten omgeving. Wanneer je eenmaal bent overgestapt naar een bitloze optoming zul je ervaren dat je paard ontspannender loopt, minder verzet toont, ruimere en gelijkmatiger gangen krijgt, en door dit alles minder reden heeft zijn rug weg te drukken. Andere voordelen zijn: Eenmaal bitloos blijven de meeste mensen ook bitloos. Waarom nog terug naar een bit, met al zijn riempjes e.d. als het zonder ook kan? Let erop dat je de neusriem niet te laag doet. Op de foto zie je Khani en een paardenschedel waar de neusriem op een vergelijkbare plek zit. Links zit hij goed. Rechts zit hij te laag. Als je ooit een paardenschedel in handen hebt gehad en hebt gevoeld hoe fragiel dat botje is, dan weet je waarom... Hier zie je het van voren. Het uiterste puntje van het neusbotje is echt heel dun Een hinnikend paard, zie je ook voor je dat een te lage neusriem ook vrij snel kan zorgen dat het paard zijn luchttoevoer wordt gehinderd? Al met al reden genoeg om de neusriem op het stevige deel van het neusbot te hebben Ben je op zoek naar bitloze instructie? De dames van de Facebookgroep hebben bitloze adressen op de kaart gezet! Kijk op de kaart of er een bitloze instructeur bij je in de buurt zit. Lees ook de pagina werking bitloze optomingen getest Is rijden zonder bit wel veilig? Rijden zonder bit is niet gevaarlijker dan rijden met een bit. Vele paarden rennen gewoon door het bit heen, dus zo veilig is het bit dus ook niet. Wat veel belangrijker is, is wat je aan je paard hebt geleerd. Als je het bit vervangt door een bitloze optoming maar je blijft rijden alsof het paard een bit in zijn mond heeft, dan heb je een stap overgeslagen en heb je een kans dat het niet werkt. Na de juiste scholing, van zowel ruiter als paard, waarbij de one-rein-stop een belangrijk onderdeel is, blijkt dat bitloos in veiligheid zeker niet onderdoet voor het bit. Sterker nog: bitloos blijkt het in panieksituaties te winnen van het bit, niet in de laatste plaats omdat pijnprikkels het vluchtinstinct van een prooidier nog verder aanwakkeren, en de werking van het bit nou eenmaal is gebaseerd op het toedienen van pijnprikkels. Ben je wel verzekerd als je zonder bit rijdt? Ondanks alle fabeltjes die er circuleren kunnen we hier gerust "ja" op antwoorden. Er zijn twee soorten verzekeringen van toepassing: de ziektekostenverzekering en de WA (Wettelijke Aansprakelijkheid). Ziektenkostenverzekeringen betalen altijd, al lig je in het ziekenhuis door roken of zelfs een regelrechte zelfmoordpoging: Eigen-schuld-dikke-bult is geen argument voor de ziektenkostenverzekering. Wat de WA betreft: die keert uit als je aansprakelijk wordt gesteld voor schade die door jouw toedoen is ontstaan. Als je bijvoorbeeld een bal trapt door de ruit van de buren doet het er niet toe of je wel goedgekeurde voetbalschoenen aanhad of dat je met je sandalen tegen de bal trapte. Zo doet het er ook niet toe als je met je paard brokken veroorzaakt hoe je dat precies voor elkaar hebt gekregen, met of zonder bit, of zelfs zonder iets. Kan het paard wel genoeg in de krul lopen met een bitloze optoming? Je kan een paard alles leren; we hebben zelfs paarden in de krul zien lopen zonder enige optoming. De vraag is echter of dit nou wel zo nodig is: Het paard is niet gemaakt om in zo'n onnatuurlijke houding te lopen. Gezichtsvermogen, ademhaling e.d. functioneren beter als het paard in een wat natuurlijker houding loopt. Dat dit nodig zou zijn voor de rug is een natte apen verhaal: als dit waar zou zijn dan zouden dressuurpaarden langer moeten leven dan paarden uit andere disciplines die minder in de krul gereden worden, maar uit niets is gebleken dat dit zo is. Maar dat is eigenlijk iets voor een ander artikel... Maar hoe moet het nou met gangenpaarden? Je hebt toch een bit nodig om te tölten? Je kan een paard alles leren, waarom de gangen dan niet? Onze Jack, een draver, zal niet uit zichzelf gaan tölten, maar hij kan het wel. En dat lukt prima op een touwhalster...! De ontwerper van het LibraRB-halster rijdt bijvoorbeeld zelf IJslanders en heeft het halster daarmee ontwikkeld. Lukt dus prima! Maar een touwhalster is toch ook niet vriendelijk vanwege de knoopjes die op zenuwen drukken? Dit verhaal circuleert al lang maar er is geen enkele anatomische rechtvaardiging voor. Ook uit eigen ervaring kunnen we zeggen dat het niets uitmaakt of je wel of geen knoopjes hebt, of waar ze precies zitten. Zoals je op de foto's kan zien zitten de knoopjes bij ieder halster op een andere plaats, maar je mag aannemen dat "zenuwpunten" (als die er al zijn) op specifieke plaatsen zitten. En als je er toch in gelooft, dan neem je toch gewoon een bitloze optoming zonder knoopjes? De touwhalsters die we zelf knowen, knopen we met een zo klein mogelijk knoopje (enkele lijn in de knoop in plaats van dubbel). Want ongeacht zenuwpunten, is het natuurlijk wel zo dat een knoopje een drukpunt geeft. Wij zijn zelf ooit begonnen met paarden die zeer moeilijk te stoppen waren, met bit. Onze paarden leerden ons dat we iets niet goed deden en dat het bit volledig zinloos was en we een andere richting op moesten slaan wilden we de controle houden over het paard. Inmiddels rijden we onze paarden al sinds ongeveer 2004 uitsluitend bitloos, op een touwhalster, ook tijdens lange buitenritten en zelfs meerdaagse trektochten, door de stad, op het strand, in stap of rengalop. De paarden die wij rijden zijn beslist geen doetjes: Jack en Baladeika waren onze leerpaarden, dankzij hun reactie op het rijden met een bit, hebben wij ons moeten (en willen) ontwikkelen naar een andere manier van rijden en omgaan met paarden. Alle paarden die we na die tijd hebben gekregen, hebben nooit een bit ingehad omdat we tegen die tijd al volledig overtuigd waren dat een bit niet nodig en niet wenselijk is. We zijn onze leermeesters Baladeika en Jack heel dankbaar dat ze niet van het type meegaand karakter zijn en dat ze ons de weg hebben gewezen om te luisteren en goede oplossingen te bedenken. Na onze leerpaarden kwamen er meer paarden bij ons wonen: 
Wanneer het paard echter iets in zijn mond heeft, al is het "maar" een bit, dan worden er naar het brein "eet-signalen" gestuurd. De kauwreflex wordt geactiveerd en het paard begint tong- en kaakbewegingen te maken. Tegelijkertijd wordt de aanmaak van speeksel gestimuleerd. Het paard wordt door de ruiter gevraagd te bewegen waardoor de hersenen tegenstrijdige berichten ontvangen, een fysiologisch conflict ontstaat en het sympathische (beweging) en parasympathische (rust en eten) systeem tegelijkertijd worden geactiveerd.
Door de speekselvorming, opgewekt door het bit, worden paarden geprikkeld om te slikken. Maar tijdens het slikken wordt de luchtweg afgeknepen (net als bij mensen). Bij een galopperend paard volgt de ademhaling het ritme van de beenbewegingen; slikken verstoort deze choreografie.
Paarden gebruiken hun relatief zware hoofd als balanceerorgaan, op dezelfde manier als waarop kleinere zoogdieren hun relatief zware staart voor dat doel gebruiken. Het hoofd van het paard maakt subtiele bewegingen om de gang zuiver te houden; wanneer het paard het hoofd niet meer vrij kan wegen wordt de gang minder efficiët.
Het bit stoot vaak tegen kiezen, en ligt in het gevoelige gebied waar de nog niet doorgekomen wolfskiezen vlak onder de oppervlakte drukken. Paarden wisselen hun melkgebit voor hun definitieve gebit tussen de 2 en 5 jaar en moeten in deze periode, waarin ze van zichzelf al een pijnlijke mond hebben, vaak al met een bit lopen.
Bitloze optomingen
Ook op het gebied van bitloze optomingen zijn er helaas lieden die nog niet goed begrepen hebben waar het om gaat en allerlei vernuftige knijp-, prik-, en hefboomconstructies hebben verzonnen. Hoewel deze vernieuwde martelwerktuigen enkele nadelen van het bit omzeilen introduceren ze weer geheel nieuwe problemen: zo is al gebleken dat het neusbot van een paard uiterst breekbaar is... Een algemene regel is dat je constructies die voorzien zijn van hefbomen en andere tortuurinrichtingen beter links kan laten liggen.
Hackamore
Overstap naar bitloos
Plaatsing neusriem
Bitloze instructie
Veelgestelde vragen
Onze eigen ervaringen
