Druk en fases Wat wordt er bedoeld met druk en fases?

• Druk
• Hoeveel druk?
• Opvoeren van druk
• Subtiel
• Fases
• In de praktijk

Het is al weer een tijdje geleden dat we een artikel schreven over Wijken Voor Druk. We hebben veel positieve reacties op dit artikel gekregen waaruit we kunnen afleiden dat het mensen heeft geholpen om snellere en lichtere reacties van het paard te krijgen. Sommigen echter struikelen over het woordje "druk" en willen er zo min mogelijk mee te maken hebben. Het bleek dus tijd voor een artikel waarin we het gebruik van "druk" eens nader onder de loep nemen.

Het woordje "druk" is in Nederland een vies woord. Het doet denken aan "iemand onder druk zetten" en "onderdrukking". Maak er "toenemen van druk" van, en het wordt nog veel erger. Als je niet goed begrijpt wat er precies met "druk" en "het toenemen van druk" wordt bedoeld is het dus gemakkelijk om er negatieve associaties bij te krijgen. Sommigen gebruiken voor het woordje "toenemen" het woordje "opvoeren", wat feitelijk hetzelfde betekent maar waarbij de negatieve associatie nog een slag hoger is.

Deze negatieve associaties zijn echter nooit door de bedenkers bedoeld: we hebben te maken met vertaalde terminologiën. Het woordje "pressure" wordt in Engelstalige landen gemakkelijker dan in Nederland geassocieerd met de grootheid waarmee je de mate waarin iets "duwt" uitdrukt, zoals de luchtdruk in een luchtbed.

Druk

Laten we afspreken dat we het woordje "druk" nu even zien op de manier waarop het is bedoeld: "contact" is eigenlijk nog het beste synoniem. Het gaat dus om "aanraking" (wat je, puur natuurkundig, als "druk" kunt omschrijven).

Rijden

Of je het nu leuk vindt of niet, paardrijden heeft alles met "druk" te maken. Gebruik van teugels, met of zonder bit, is communicatie door middel van "druk", hoe subtiel dan ook. Voor een halsring geldt hetzelfde. Beenhulpen idem ditto. Zelfs als je zonder iets rijdt maak je onbewust gebruik van communicatie door middel van druk, want gewichtshulpen zijn ook niets anders dan verplaatsingen van druk. Zelfs al zou je het willen, het gebruik van druk tijdens het paardrijden is onvermijdelijk.

Een paard dat niet heeft geleerd op de goede manier met druk om te gaan is onberijdbaar. Negeert hij alle druk, dan is hij onbestuurbaar. Reageert hij daarentegen op alle druk, dan zal hij door de druk van het ruitergewicht zijn rug wegdrukken. Het is dus belangrijk dat het paard leert op welke druk het wel, en op welke druk het niet, moet reageren. Dit is niet aangeboren, het paard moet dit leren.

Grondwerk

Maar grondwerk dan, hoe zit het daar mee? Grondwerk kan inderdaad drukloos, want het kan zonder contact. Zonder contact geen druk (oke, wel geestelijke druk, maar we hebben daarnet afgesproken dat we het woordje druk in deze context reserveren voor "contactdruk".)

De vraag rijst dan echter wat je met drukloos grondwerk wilt bereiken. Als het grondwerk een doel op zich is geworden is er niets aan de hand. Maar als het grondwerk een voorbereiding is op het rijden dan kun je je afvragen hoe goed drukloos grondwerk het paard voorbereidt op het rijden, want het is voor het rijden belangrijk dat het paard niet te ongevoelig maar ook niet overgevoelig op druk reageert, zoals we hierboven hebben gezien. Je kunt wel gaan paardrijden op een paard dat volkomen drukloze wijze heeft geleerd om met zijn neus een kegel om te duwen, maar feitelijk is je paard op dat rijden nog net zo onvoorbereid als een paard waarmee dit soort grondwerk niet is gedaan. Op het "rijden met druk als communicatie" is maar één passende voorbereiding: "grondwerk met druk als communicatie". Zie ook ons artikel over Wijken voor druk en de One rein stop.

Hoeveel druk?

Over de hoeveelheid druk die je moet uitoefenen bestaat evengoed verwarring. Een bekend gezegde van bijvoorbeeld Parelli is: "zoveel als nodig is". Wijzelf hebben dit nooit anders begrepen dan dat je bijvoorbeeld nooit 20 gram moet gebruiken als het met 10 gram ook lukt. Tot onze verbazing zijn er mensen die andersom redeneren: "als het met 1 kilo niet lukt dan moet je 2 kilo gebruiken". Nonsens natuurlijk, want een paard dat op 1 kilo niet reageert begrijpt het gewoon niet. Meer druk gebruiken is hetzelfde als tegen een buitenlander die jouw taal niet begrijpt harder gaan praten. (Overigens is dit iets dat vele mensen daadwerkelijk doen, harder praten wanneer ze niet worden begrepen, maar dat het zinloos is staat buiten kijf). Ook Parelli zelf heeft dit nooit zo bedoeld, want hij noemt expliciet in zijn trainingsvideo "het voortduwen van een kurk die op het water drijft" als streefwaarde voor de hoeveelheid druk die je moet toepassen. (Dat velen beoefenaars van zijn methode maar wat aanknoeien en de methode anders interpreteren dan de bedoeling is doet natuurlijk niets af aan de methode zelf).

Waarom moet je nooit meer gebruiken dan "zoveel als nodig is"? Het antwoord is "subtiliteit". Hoe minder je gebruikt, hoe subtieler je kunt communiceren. Gebruik je meer druk dan je nodig hebt, dan verspil je een stuk subtiliteit, en het dier wordt ongevoelig voor de lagere hoeveelheid druk waarmee je had kunnen communiceren.

Hoe weet je nu hoeveel druk je nodig hebt? Dat brengt ons op het volgende:

Opvoeren van druk

Ook deze uitdrukking, "het opvoeren van druk", is onderhevig aan negatieve associaties. Ook hier ligt een ongelukkige vertaling ten grondslag aan de negatieve associatie: In de Engelstalige literatuur wordt het woordje "increase" gebruikt, dat beter is te vertalen met "toenemen tot". Hetzelfde woordje "increase" wordt gebruikt in het weerbericht "de temperatuur neemt vanmiddag toe tot 20 graden" (en dat klinkt heel anders dan "de temperatuur wordt vanmiddag tot 20 graden opgevoerd").

In de context van dit artikel bedoelen we met "opvoeren" dan ook "het vanuit het nulpunt gradueel laten toenemen van de druk tot je uitkomt bij de druk die je zou willen gebruiken". (Deze omschrijving klinkt al een stuk plezieriger maar is helaas nogal omslachtig om te gebruiken, dus we blijven in dit artikel gewoon spreken over "het opvoeren van druk".)

Stel, een trainer wil dat zijn paard superlicht reageert. Op 10 gram teugeldruk (ja, want ook bij 10 gram is "druk" nog steeds het woordje waarmee je deze communicatie uitdrukt). Nou is 10 gram teugeldruk inderdaad superlicht, en je mag zondermeer blij zijn als je paard op 10 gram een positieve reactie geeft. Iedere trainer die dit voor elkaar krijgt mag trots zijn op het resultaat. Maar laten we de filosofie van twee "10-grams-trainers" eens naast elkaar zetten:

• Trainer A: Ik gebruik maar 10 gram druk, en ik voer de druk nooit op!
• Trainer B: Ik begin altijd met 1 gram druk, en voer de druk langzaam op tot ik een positieve reactie krijg maar nooit meer dan 10 gram.

Beide trainers gebruiken dus nooit meer dan 10 gram.

De slagzin van trainer A speelt in op de negatieve associatie die veel mensen hebben met het "opvoeren van druk". Maar is zijn methode wel de beste en vriendelijkste methode?

Trainer B heeft ook maar 10 gram nodig, maar begint altijd expres met "te weinig" en voert de druk langzaam op tot de maximaal 10 gram die nodig is. Hiervoor zijn twee redenen:

• Door met minder druk te beginnen en de druk dan langzaam te laten toenemen geeft deze trainer zichzelf de mogelijk te ontdekken dat het met nog minder druk wel degelijk lukt: Op een goede dag ontdekt hij dat hij al een reactie krijgt bij 8 gram. Regel 1 "zoveel druk als nodig is" komt dan in actie, en omdat hij nooit meer gebruikt dan nodig is stopt hij onmiddellijk met het laten toenemen van de druk en blijft dus steken bij 8 gram. Door het wegvallen van "de druk" krijgt het paard een bevestiging dat dit is wat de trainer wil: De kans is groot dat het paard de keren erna ook weer reageert op 8 gram.
• Dieren leren vooral door associatie. Een kat reageert in eerste instantie alleen op de geur van het eten. Na korte tijd reageert hij al op het geluid van het etensbakje, want na dit geluid komt er eten. Weer een poosje later reageert de kat al op het geluid van de blikopener, want dat gaat weer aan het geluid van het etensbakje vooraf. En zo gaat het maar door, en een oplettende kat herkent na verrassend korte tijd de hele keten van gebeurtenissen die aan het verstrekken van eten vooraf gaat. Dieren letten dus altijd op wat er voorafgaat aan iets waar ze op willen reageren. In de praktijk betekent dit dat wanneer een paard getraind wordt met 10 gram, en er niets voorafgaat aan die 10 gram, het paard ook nooit zal leren om al eerder te reageren, want er gaat immers niets aan die 10 gram vooraf. Een paard dat te maken krijgt met druk die wordt opgevoerd tot 10 gram krijgt de kans om de 9 gram die aan de 10 vooraf gaat te leren herkennen. Een poosje later reageert hij al op 8 gram, want dat kwam voor de 9 gram, en dat weer voor de 10 gram. Het "toenemen van druk" zorgt voor progressie.

Hebben we nu goed genoeg laten zien dat toenemen van druk echt niet zielig of negatief is?

Subtiel

Om een paard zo subtiel mogelijk te laten reageren wil je dat een paard op een zo licht mogelijke druk reageert. Een paard voelt al een vlieg die op zijn vacht zit, dus de beperkende factor is niet het gevoel van het paard, maar de trainingsmethode. Om het paard zo licht mogelijk te laten reageren bieden de volgende regels een goede leidraad:

• Gebruik nooit meer druk dan nodig is. Als het met minder kan, gebruik dan minder. Wees nooit tevreden, want het kan altijd nog subtieler. Iedere keer dat je meer gebruikt dan nodig is, is een stapje achteruit. De enige manier waarop je zeker weet dat je nooit meer gebruikt dan nodig is, is door het langzaam laten toenemen van de druk vanaf het nulpunt. Zodra je een reactie krijgt laat je onmiddellijk alle druk wegvallen. Je hebt dan een reactie gekregen op de minimale hoeveelheid druk die er op dát moment mogelijk was.
• Spreek voor jezelf een maximale druk af, de waarde die je nog acceptabel vindt voor dagelijks gebruik, en overschrijd deze waarde nooit. Dit mag best een heel lage waarde zijn. Heb je meer nodig dan deze vastgestelde waarde dan kun je beter je paard op een andere manier naar het gewenste resultaat leiden. Een stapje terug doen in het trainingsprogramma, of je doelstelling in meerdere tussenstappen (fases!) verdelen, biedt vaak uitkomst.
• Reageer bliksemsnel op een reactie door de druk te laten vallen. Hoe sneller je reageert, hoe duidelijker de bevestiging voor het paard dat hij een goede reactie gaf. Hoe duidelijker de bevestiging, hoe sneller het paard leert.
• Laat de druk altijd vanaf niets toenemen tot de waarde waarop je een reactie krijgt. Je paard krijgt dan de mogelijkheid om te herkennen wat er aan de benodigde druk vooraf gaat, en zal in een steeds eerder stadium reageren, net als de kat die steeds beter leert te herkennen wat er aan het voedsel krijgen vooraf gaat. Door de druk vanaf nul langzaam te laten toenemen heb je bovendien de garantie dat je nooit onbewust meer druk gebruikt dan nodig zou zijn geweest.
• Een paard is nooit hetzelfde. Iedere dag reageert je paard weer anders. Streef iedere dag naar de minimale waarde die op dát moment mogelijk is. De ene dag zul je met minder toekunnen dan de andere dag. Stel dit dus altijd vast door de druk vanaf nul te beginnen en langzaam te laten toenemen tot je een reactie krijgt. Door consequent met de minimale waarde te werken krijg je uiteindelijk gemiddeld een reactie op een steeds subtielere aanwijzing.
• Streef naar het gevoel van een drijvende kurk die je voortduwt. Zolang het zwaarder aanvoelt dan dat is er nog ruimte voor verbetering.

Fases

In het voorbeeld van de kat die leert wat er voorafgaat aan het krijgen van eten zijn duidelijk enkele fases in de opeenvolgende gebeurtenissen te herkennen:

• Fase 1 is dat het baasje tegen de kat zegt of uitdrukt "ik ga je eten geven".
• Fase 2 is dat er een blik plus blikopener wordt gepakt.
• Fase 3 is dat er een voedingsbakje wordt gepakt.
• Fase 4 is dat de kat een gevuld voederbakje voor zijn neus krijgt.

Een kat die nog niets heeft geleerd zal pas in fase 4 ontdekken dat hij eten krijgt. Maar doordat fase 3 steeds aan fase 4 voorafgaat zal de kat al snel reageren op het door het baasje oppakken van het voederbakje. Het duurt niet lang of de kat reageert zelfs op fase 1. Belangrijk voor het leerproces is dat de fases consequent worden toegepast. Fase 1 is datgene waar je wilt dat het dier op reageert, fase 4 is iets waarvan je weet dat het dier het zeker zal herkennen.

Bij paarden is het niet anders dan bij katten. Je neemt als fase 1 datgene wat uiteindelijk het signaal moet worden waarop je wilt dat het paard gaat reageren. Als fase 4 neem je iets waarvan je zeker weet dat het dier het zal herkennen. De tussenliggende fases zijn er niet zozeer voor het dier, maar voor de mens die ze als leidraad kan gebruiken. Het hoeven niet perse 4 fases te zijn (het kunnen er ook gerust meer of minder zijn) en ze hoeven evenmin in dezelfde categorie te vallen. Wanneer we het hebben over "het laten toenemen van druk" bestaan de fases allemaal uit druk, en zijn er oneindig veel fases want je gebruikt een glijdende schaal. Maar de fases kunnen ook uit iets anders bestaan. Druk is dus prima te combineren met iets anders. Laten we het met een praktijkvoorbeeld verduidelijken.

Stel je wilt dat je paard een bocht maakt als je je lichaamsgewicht verplaatst. Het paard kent dit signaal nog niet, dus dit noem je fase 1. Fase 4 moet daarentegen iets zijn wat het dier al kent, besturing met behulp van de teugel bijvoorbeeld. Bij een paard dat heeft geleerd te wijken voor druk is het toepassen van "druk" (zoals besturing door middel van de teugel) een perfecte fase 4. De overige fases kun je nu gemakkelijk invullen:

• Fase 1: Draai je bovenlichaam in de richting waarin het paard moet gaan lopen.
• Fase 2: Draai je onderlichaam in de richting waarin het paard moet gaan lopen. Je "buitenbeen" drukt dan de voorhand al een beetje in de goede richting.
• Fase 3: Raap de binnenteugel op die over de nek van het paard hangt.
• Fase 4: Geef een teugelhulp zoals je paard gewend is.

Wordt dit consequent toegepast, dan zal het paard na korte tijd al reageren op fase 1. Je hebt je paard iets geleerd.

Voor de goede orde: dit was slechts een voorbeeld om het gebruik van fases toe te lichten, en zeker niet bedoeld als complete "handleiding" om je paard daadwerkelijk te leren reageren op gewichtshulpen.

In de praktijk

Wanneer pas je deze methode toe? Het antwoord is: Altijd! Stel, je wilt je paard een bocht laten maken met behulp van de teugels. In plaats van in één keer de druk toe te passen die je nodig hebt laat je de teugelhulp vanaf het nulpunt toenemen. Zodra je paard reageert laat je, afhankelijk van je rijddiscipline, direct alle druk vallen of houd je deze druk aan. Belangrijk is dat je de druk niet alsnog naar je streefwaarde laat toenemen. Het altijd vanaf het nulpunt beginnen moet een gewoonte worden die je bij iedere hulp of handeling toepast. De beloning voor jou is een paard dat op steeds lichtere hulpen reageert.

Reageert je paard eenmaal goed op minimale druk, dan kun je door gebruik te maken van fases je paard uiteindelijk laten reageren op ieder gewenst signaal. Tijdens het rijden zal dit signaal praktisch altijd uit druk of verplaatsingen van druk bestaan, maar het kan wel volkomen teugelloos. De teugels waren er voor je fase 4, en die heb je nu niet meer nodig...