Voorwoord
Dit artikel beschrijft een methode om paardenmest om te toveren in een eersteklas weidemest. Aangezien dit een gemakkelijke methode is, waarbij geen lastige karweitjes komen kijken zoals het keren van de mest maar al het zware werk wordt overgelaten aan speciale wormen, klinkt dit ons als muziek in de oren.
Misschien overbodig, maar we melden het toch even voor de zekerheid: De compostwormen waarover hier wordt gesproken zijn heel andere wormen dan de wormen die zich in het paardenlichaam nestelen. Compostwormen zijn volkomen ongevaarlijk voor paarden!
"Vermicompost outperforms any commercial fertilizer I know of." continues [Professor. Clive A.] Edwards, who began his earthworm research in his native England in the early 1970s before coming to Ohio State. "I think the key factor is microbial activity. Research that I and others have done shows that microbial activity in worm castings is 10 to 20 times higher than in the soil and organic matter that the worm ingests." Dr. Clive Edwards, in "Worldwide Progress in Vermicomposting" by Gene Logsdon in BioCycle October 1994, p. 63.
Paarden, de mest en de weide
Vernietiging van kapitaal en grondstoffen
Zo'n subtitel trekt wel even de aandacht hè? Hoewel ik hier niet schrijf over de teloorgang van kastelen of in brand gevlogen winkelcentra is er toch wel iets aan de hand. Zou je met je volle verstand een nieuwe Mercedes weggeven of verkopen voor een klein prijsje en een oud klein Japannertje terugkopen als je de keus hebt? Je gouden ring omruilen voor eentje van aluminium? Ik denk het niet. Toch doen heel veel paardenbezitters niet anders.
Omdat ik me sindskort weer bezighoud met paardrijden en je jezelf dan automatisch verdiept in alle aspecten van "het paard" komt ook de vraag "wat doen mensen met de mest van hun dieren?" aan de orde. Voor mij als amateur biologisch kweker/onderzoeker was het ronduit schokkend toen ik ontdekte dat heel veel maneges en stallen zo overhoop met hun mest zitten dat ze dit praktisch voor niks weggeven, terwijl ze kunstmest moeten kopen om hun weiden te bemesten. Wat zonde van het geld en van die geweldige grondstof!
Kan het niet anders?
Darwin heeft al gezegd dat alle vruchtbare grond minstens eenmaal door de maag van een worm is gegaan. De grote Darwin heeft namelijk niet alleen de evolutietheorie bedacht, maar een groot gedeelte van zijn leven wormen bestudeerd. Daarom moeten wij ons niet te groot voelen om eens na te denken over het kleine. Laten we eens kijken of er voor paardenmest geen andere oplossing is.
Zonder leven onder de grond geen leven op de grond
We weten allemaal dat wormen in de grond best nuttig zijn. Maar hoe en waarom precies is niet echt duidelijk. Laat me daarover even wat vertellen. Onder onze voeten is een gigantische machine aan het werk een machine van wriemelende wezentjes, zoals wormen, pissebedden, mieren, mestkevers, schimmels, bacteriën enz.enz.
Wat is het werk van deze machine? Zorgen dat alles wat op de grond ligt eronder terechtkomt. Natuurlijk heb ik het dan niet over zaken uit onze moderne maatschappij, zoals plastic en blik, maar over natuurlijke stoffen, zoals afgevallen blad, takken, hele bomen, oogstresten, overleden dieren, stof, mest kortom alles wat kan verteren komt onder de grond terecht. Je weet wel ashes to ashes, dust to dust Ik denk dat we met z'n allen een flink aantal meters hoger woonden als het niet zo was.
Hoe gaat dat dan precies? Stel je voor: een bos, een blad valt op de grond, een heel leger van beestjes probeert dat onder de grond te krijgen, het wordt gedeeltelijk of geheel opgegeten en wordt mest, of het wordt door andere wezens onder de grond bewaard en aangevallen door schimmels en bacteriën. Want vooral deze laatste zijn de grootste opruimers. Is het blad eenmaal hierdoor aangetast dan komen de wormen.
Wormen eten dus geen grond
Nee, wormen zijn de walvissen onder het oppervlak, een worm doet zijn mond open en vreet zich door de grond zoals een walvis door het water zwemt, onderwijl de afvalresten filterend uit de grond, waar de bacteriën en schimmels opzitten. Die afvalresten eet hij namelijk.
De voorkant van een worm is groter dan de achterkant, dit betekent dus dat de boel geconcentreerd wordt (vandaar de wormengangen) en alles wat hij achterlaat is verpakt in een dun gladachtig laagje, waar hij zelf ook nog wat nuttige stofjes aan heeft toegevoegd. Dit "dropje" bevat dus geconcentreerde, voor planten gemakkelijk opneembare stoffen. We noemen het wormencompost of wormenhumus, in de handel tegenwoordig ook bekend onder de naam vermicultuur.
Denk nog even aan het bos; het bos groeit meestal op arme grond met een dunne teellaag. Maar die teellaag is zo voedzaam dat er soms gigantische bomen opstaan, zonder dat iemand ooit kunstmest heeft gestrooid. Kijk ook eens waar die dikke dennennaaldenlaag verteert: Juist! Aan de onderkant...
Hoe komen we aan zoveel geluk?
Hoe komen we aan zoveel geluk dat compostwormen toevallig paardenmest zowat het lekkerste vinden wat er bestaat?. In elke echt oude mesthoop vind je ze: Duizenden wormen die zich langzaam door een hoop omhoogwerken en vermeerderen zolang er nieuw voedsel voor hen opgebracht wordt. Laat zo'n hoop eens liggen zonder toevoegingen en je ziet hem krimpen. Als je onderin een handvol wegneemt zal je merken dat het geen paardenmest meer is, maar geurt naar pure bosgrond en aanvoelt als zwarte aarde. Uiteindelijk blijft er niet meer dan zo'n tien procent van de hele hoop over. Haal je dan het bovenste laagje droge mest weg (want het moet wel vochtig blijven om te kunnen worden verteerd) dan kun je het restant perfect als bemesting gebruiken; een halve liter pure humus gestrooid per vierkante meter is prima. Dit verbrandt je gewas nooit, geeft geen plotselinge groeischeuten, want het is een langzame bemesting die bezig is je grond te verbeteren. Je bent je mest kwijt en je hoeft geen kunstmest te kopen.
Kunnen we dit nog verbeteren?
Ja, alles wat we die grote wormengemeenschap te eten geven komt uiteindelijk in de humus terecht, dus wat dacht je van alles wat uit je keuken komt, groenteafval, gekraakte eierschalen, gekookte aardappelen sinaasappelschillen, koffie filters, papier en kartonsnippers. Kortom ALLES wat je normaal in de GFT-bak gooit kan op de mesthoop, ook gemaaid gras (niet teveel tegelijk) gevallen blad. Maar let op, net als in de GFT-bak geen dingen zoals vlees, visresten en dingen die vet zijn. Denk eraan dat je geen onkruid op de hoop gooit waar zaad in zit. Door de lagere temperatuur waarbij het materiaal gecomposteerd wordt zullen zeker niet alle zaden verbranden. Graszaad is natuurlijk geen probleem aangezien je bemesting toch op de wei terechtkomt. Als je de wormhumus echter wilt gebruiken als aanvulling (10 tot 20%) op de armetierige potgrond voor je zomerplantjes of in je groentetuin is het nogal lastig en een gazon onder je kamerplanten maait niet gemakkelijk.
Hoe gaan we te werk?
Zoek of maak een tegen zon en wind beschutte plaats. Verzamel een hoeveelheid mest en meng hier ander GFT-afval tussen. Dit zal gaan composteren, dus goed heet worden, als het hart van deze hoop is afgekoeld naar een graad of vijfentwintig is het moment daar om wormen te gaan regelen. Denk erom dat je hiervoor geen regenwormen neemt, maar compostwormen. Je kunt ze duur kopen, maar veel beter is om aan de onder- zijkant van een bestaande paardenmesthoop een paar scheppen oude verteerde mest met een riek in een plastic zak te doen. Je hebt dan altijd de goede soort wormen en je neemt niet alleen hoogst waarschijnlijk een groot aantal wormen maar ook een boel wormenieren mee, zodat je kunt beginnen met wormen van verschillende leeftijden. Deze zak leeg je op jouw composthoop.
Laat de wormen eerst een week of twee met rust. Ze moeten even wennen. Daarna ga je gewoon door met de hoop op te hogen met afwisselend afval en mest. De onderste laag van de hoop heeft nu de functie van vluchtlaag. Alles wat je op de hoop gooit wordt namelijk in eerste instantie aangevallen door warmteproducerende bacteriën, dus zal opwarmen. Veel meer dan 28 graden kan een worm niet verdragen en zal dus uit de hoop verdwijnen. Doordat we eerst de bufferlaag gelegd hebben kan de worm hierin het zakken van de temperatuur van zijn nieuwe eten afwachten. Een rietmat of een stuk tapijt is uitstekend geschikt om de hoop af te dekken, zodat hij niet uitdroogt. Als je veel groen toevoegt zal de hoop ook niet snel te droog worden, maar in droge periodes is het verstandig om de hoop af en toe wat te wateren.
Een wormencompost hoop hoef je niet te keren
Het voordeel van het gebruik van wormen boven een gewone composthoop is dat het eindresultaat een stap verder is verteerd, (de plantenvoeding komt gemakkelijker vrij voor de plantenwortels) maar ook dat het buitengewoon handig is dat je de hoop nooit hoeft te keren. De wormen zijn noeste werkers en doen dat constant gratis voor je. Wil je humus oogsten, haal dan de bovenste 10 cm van de hoop af en gebruik dit voor het vormen van de nieuwe vluchtlaag onder je nieuwe hoop. Leg dit tegen de oude hoop aan en ga gewoon hierop verder met het aanbrengen van je ruwe grondstof. De wormen zullen langzaam maar zeker naar deze nieuwe hoop toe kruipen, aangetrokken door een nieuw feestmaal. Zo zit je nooit meer zonder wormen.
Over de mest zelf
Worden de paarden op stro gezet dan kan de mest zonder bezwaar gebruikt worden. Het wordt iets anders als er houtmot gebruikt wordt als strooisel. Houtsnippers van onbewerkt hout kunnen goed gebruikt worden, alleen de voedingsstoffen komen later beschikbaar dan van stromest. Wat in een wormencomposthoop geen probleem is. Tot zover is er nog niks aan de hand. Een heel ander verhaal wordt het als er bij het houtsnipperstrooisel snippers tussen zitten van bewerkt hout. Het kan bewerkt zijn met een impregneermiddel of er kunnen lijmresten in zitten. In deze stoffen zitten middelen die gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Zeker bij de hoeveelheden die gebruikt worden om te bemesten. En niet te vergeten: geconcentreerd in je wormenhumus terechtkomen Op de lange duur zal dit gevolgen hebben voor de bodem en misschien voor de gezondheid. Als je paardenmest gebruikt van houtmot, probeer er dan achter te komen waar de houtmot vandaan komt of zet je paarden liever gewoon buiten en zonder bedekking in de inloopstal.
Ontwormmiddelen
Bij navraag aan een producent van ontwormingsmiddelen werd verteld dat het drie weken duurt voordat het laatste ontwormingsmiddel uit het paardenlichaam is. Tevens moet je er rekening mee houden dat het drie weken duurt voordat het middel in de mest onschadelijk is geworden volgens de milieu specialist van het bedrijf. Om het wormenbestand in de hoop niet een geweldige klap te geven is het dus verstandig gedurende 6 weken na het ontwormen de mest even ergens anders op te slaan.
Nog een paar wormfeiten
De officiële naam van de compostworm is Eisenia Foetida. Ze zijn sterk, tolerant en praktisch niet vatbaar voor ziekten. Een volwassen worm eet zijn eigen gewicht per 24-48 uur afhankelijk van de temperatuur. Hij/zij maakt eens per week een eicapsule(de band rond een wormenlichaam) met een gemiddelde van 3 jongen. Na 3 tot 4 maanden gaan deze jonge wormen zelf weer eieren maken.
De compostworm kan bevriezen, zorg daarom dat uw hoop zo groot is dat hij niet geheel door kan vriezen. Nogmaals: Regenwormen zijn niet geschikt om mee te composteren.
Ik hoop dat je, als de mogelijkheid er is, gebruik gaat maken van de groeikracht van wormenhumus. Als je het niet meteen gelooft, zou ik zeggen: doe eerst een paar proefjes in het klein. Je ontdekt het vanzelf wel dan. Als je (deels) schrale grond hebt, is het leuk om een gedeelte van die schrale grond in het najaar van humus te voorzien, in het voorjaar kun je precies zien waar je het hebt gestrooid! Mocht je het milieu niet de belangrijkste factor vinden, denk dan even aan het bespaarde geld in een aantal jaren en het feit dat je niet meer met een GFT bak hoeft te lopen slepen.